|
Pomnik Bohaterów Ziemi Białostockiej |
|
|
|
|
|
|
Pod koniec 1972 r. Wojewódzki Obywatelski Komitet Ochrony Pomników i Męczeństwa w Białymstoku postanowił zorganizować zamknięty konkurs na projekt pomnika Bohaterów Ziemi Białostockiej w Białymstoku. Potrzebę postawienia pomnika uzasadniono chlubnymi tradycjami Ziemi Białostockiej walk narodowo – wyzwoleńczych oraz działalności rewolucyjnej Polaków. Pomnik miał stać się symbolem męczeństwa dla przyszłych pokoleń. Ważną rolę odgrywał fakt zbliżającej się trzydziestej rocznicy powstania Polski Ludowej. Pomnikiem postanowiono uczcić pamięć żołnierzy września 1939 r. żołnierzy walczących na frontach II wojny światowej, a w szczególności tych, którzy walczyli w szeregach Armii Czerwonej i bronili Moskwy, Leningradu i Stalingradu. Jak podkreślono w uzasadnieniu, społeczeństwo Białostocczyzny poniosło wielkie straty w okresie okupacji niemieckiej. Wedle ówczesnych szacunków około 397 tys. osób zostało wysłanych do obozów koncentracyjnych i wywiezionych na roboty przymusowe do Niemiec. Około 287 tysięcy zostało zamordowanych. Podkreślano, iż społeczeństwo |
|
stawiło opór hitlerowskiemu najeźdźcy. Działa partyzantka radziecka oraz oddziały partyzantki polskiej odtworzone z 18 i 20 dywizji piechoty, oraz brygad Podlaskiej i suwalskiej brygady kawalerii. Eksponowano współpracę polskich i radzieckich komunistów i radziecko – polskie braterstwo broni. Zabrakło tu miejsca dla żołnierzy Armii Krajowej, uznawanej przez władze po 1956 r. i innych formacji zbrojnych niepodległościowego podziemia polskiego. Przypomniano za to Białostoczanom bohaterstwo żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego i Armii Czerwonej, walczących o wyzwolenie Białostocczyzny. Na pomniku miało się znaleźć się miejsce dla funkcjonariuszy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Wojsk Ochrony Pogranicza, Milicji Obywatelskiej, oraz aktywu partyjnego, a więc tych wszystkich, którzy brali udział w utrwalaniu władzy ludowej i walczyli z podziemiem niepodległościowym, wtedy nazywanym bandami albo reakcyjnym podziemiem zbrojnym. Ze zrozumiałych względów nie było miejsca na słowa o agresji sowieckiej z 17 września 1939 r., o tysiącach deportowanych Polaków na Syberię, do Kazachstanu i innych dalekich zakątków Związku Radzieckiego. Nie było mowy o polskich oficerach wymordowanych na rozkaz Stalina w obozach jenieckich Katynia, Ostaszkowa, Starobielska. Władza nie wspominała też o polskich żołnierzach przelewających krew pod Tobrukiem czy Monte Cassino, o bohaterskich polskich pilotach walczących o Anglię. Do konkursu przystąpiło kilku miejscowych plastyków. Opracowane projekty zostały przedstawione Kolegium Rzeczoznawców przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Spośród czterech projektów Kolegium wybrało propozycję artysty rzeźbiarza Stanisława Wakulińskiego i przedstawiło do zatwierdzenia. Pomnik miał być zlokalizowany na Placu Zgromadzeń. Pieniądze na pokrycie kosztów pomnika przydzieliło Prezydium Wojewódzkiej Rady narodowej w Białymstoku. Planowano, iż część kosztów zostanie pokryta ze środków społecznych, więc Prezydium Komitetu zwróciło się do przewodniczących Powiatowych Rad narodowych, urzędów gminnych, instytucji i zakładów pracy z prośbą o zbiórkę pieniędzy. Do 23 czerwca 1973 r. Uzbierano pond 500 tys. Złotych. Podpisana została umowa z pracownią Sztuk Plastycznych w Białymstoku o opracowanie dokumentacji projektowo – kosztorysowej i wykonanie pomnika do 30 czerwca 1974 r. Ministerstwo Kultury po dokonaniu oceny artystycznej i wizji lokalnej usytuowania pomnika nie wyraziło zgody na zrealizowanie projektu St. Wakulińskiego. Wobec takiego diktum przewodniczący Komitetu Romuald Łazarowicz rozpisał kolejny konkurs zamknięty do udziału w którym zaprosił: profesora Gustawa Zemłę z Warszawy, Wiktora Tołkina z Gdańska, profesora Mariana Koniecznego z Krakowa. Do współpracy zaproszony został Alfons Karny, który obiecał podjechać do Białegostoku, aby pomóc wyszukać odpowiednie miejsce na usytuowanie pomnika. Alfons Karny odmówił jednak wzięcia udziału w konkursie, tłumacząc to słabym stanem zdrowia i wiekiem (miał wtedy 72 lata). Prof. Zemło poprosił do współpracy artystę rzeźbiarza Chmielewskiego. Wykonanie projektu pomnika zaplanowano na maj 1974 r. W tym czasie ukonstytuował się Komitet Budowy Pomnika w Białymstoku poświęconego Bohaterom Ziemi Białostockiej. W jego składzie znalazło się 47 osób, w tym najważniejsi decydenci, m. in. Zdzisław kurowski – sekretarz komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białymstoku, Zygmunt Sprycha – przewodniczący Prezydium WRN, Romuald Łązarowicz – przewodniczący Wojewódzkiego Obywatelskiego Komitetu Budowy Pomnika, Romuald Żukowski – I sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR, Aleksander Czuż – przewodniczący prezydium Miejskiej Rady narodowej w Białymstoku, Zbigniew Kotowski – komendant garnizonu w Białymstoku, Bernard Naręgowski – komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej w Białymstoku Piotr Boroń – rektor Akademii medycznej, Antoni Jabłoński – uczestnik szturmu na Berlin, Halina Chojnacka – pracownica BZPB „Fasty”, Józef Zalewski – sołtys wsi Krasewo Częstki, Zygmunt Kosztyła – dyrektor Muzeum wojska, Łucja Demianiuk – przewodnicząca Rady Wojewódzkiej Kobiet. Kamień węgielny położono pod pomnik 21 lipca 1974 r. Budowa trwała ponad rok. 18 października 1975 r. pomnik został uroczyście odsłonięty. W uroczystościach wzięła udział kompania honorowa Ludowego Wojska Polskiego. Wzięli w niej udział też decydenci, w tym m. in. Wiesław Klimczak z Komitetu Centralnego PZPR, gen. Włodzimierz Sawczuk – wicemister Obrony Narodowej, Mirosław Milewski – wiceminister Spraw Wewnętrznych, Władysław Juszkiewicz – I sekretarz KW PZPR w Białymstoku. Pomnik postawiony w centrum miasta, tuż za gmachem Komitetu Wojewódzkiego PZPR były miejscem, gdzie władza odbywała ważniejsze uroczystości. Po odzyskaniu suwerenności przez Polskę pomnik pozostał. Jednak 31 marca 1990 r. Białostoczanie przyszli pod pomnik, który został poświęcony przez duchownych katolickich i prawosławnych. Ułożono też kamień z napisem „Poległym i pomordowanym za wolną Polskę. Na kamieniu umieszczono orła z koroną. Oficjalne uroczystości patriotyczno – religijne zaczęły się odbywać pod pomnikiem Józefa Piłsudskiego. Prezentujemy dokumenty obrazujące budowę pomnika i jego uroczyste odsłonięcie. Informacje znajdują się w zespole archiwalnym Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej o sygnaturach 1268 i 1574. Marek Kietliński Pliki w formacie PDF: [Budowa pomnika] [Odsłonięcie pomnika]
|
|
