|
Delimitacja polskiej granicy wschodniej 1944-1950 |
|
|
|
|
|
|
Zapraszamy do obejrzenia wystawy:
|
|
Granica wschodnia nowej Polski została zaprojektowana zgodnie z żądaniami radzieckimi na konferencji w Teheranie w 1943 r. Odpowiadając na nie Winston Churchill zaproponował by przyjąć formułę, iż ognisko państwa i narodu polskiego powinno znajdować się między linią Curzona, a linią rzeki Odry, z włączeniem w skład Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej. Linię Curzona jako wschodnią granicy Polski potwierdzili w Jałcie w lutym 1945 r. przywódcy ZSRR, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Roszczenia radzieckie, które stały się głównym problemem uniemożliwiającym współpracę między rządem RP w Londynie i Moskwą w czasie wojny, były następnie zaakceptowane przez działaczy PKWN w lipcu 1944 r. Ich zgoda na linię Curzona podpisana 27 lipca 1944 r. (wynegocjowanie przez delegację polską połowy Puszczy Białowieskiej było dla Polski jedynym ustępstwem Stalina, a o powrocie do Polski Lwowa reprezentanci PKWN bali się wspominać) stanowiła warunek przysłania tych działaczy do Lublina i Chełma. Stąd też podpisana 16 sierpnia 1945 r. w Moskwie umowa graniczna między Polską a ZSRR, która szczegółowo opisywała granicę a jej wytyczenie w terenie powierzała specjalnej komisji delimitacyjnej, była jedynie formalnym zatwierdzeniem stanu faktycznego istniejącego od roku. Linia graniczna przebiegać miała do źródeł Sanu przez obszar na południe od miejscowości Solina, na zachód od Rawy Ruskiej, wzdłuż rzeki Sołokiji i Bugu, na wschód od Białowieży i Hajnówki, na zachód od Grodna, na wschód od Puńska oraz wzdłuż linii równoleżnikowej przebiegającej na północ od Braniewa i Gołdapi aż do Zalewu Mierzei Wiślanej. Linia graniczna polsko - radziecka na terenie Prus Wschodnich była uzależniona od ostatecznego rozstrzygnięcia przy pokojowym regulowaniu granic. Przeprowadzenie w terenie ww. granic miało być dokonane przez Mieszaną Komisję Polsko - Radziecką z siedzibą w Warszawie. W celu rozwiązania spraw granicznych zostali mianowani pełnomocnicy w osobach Edwarda Osóbki – Morawskiego – Prezesa Tymczasowej Rady Ministrów Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i Wiaczesława Mołotowa – Zastępcy Przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych i Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych ZSRR, którzy po wymianie pełnomocnictw zgodzili się na następujące postanowienia: Linia graniczna przebiegać miała do źródeł Sanu przez obszar na południe od miejscowości Solina, na zachód od Rawy Ruskiej, wzdłuż rzeki Sołokiji i Bugu, na wschód od Białowieży i Hajnówki, na zachód od Grodna, na wschód od Puńska oraz wzdłuż linii równoleżnikowej przebiegającej na północ od Braniewa i Gołdapi aż do Zalewu Mierzei Wiślanej. Linia graniczna polsko - radziecka na terenie Prus Wschodnich była uzależniona od ostatecznego rozstrzygnięcia przy pokojowym regulowaniu granic. Przeprowadzenie w terenie ww. granic miało być dokonane przez Mieszaną Komisję Polsko - Radziecką z siedzibą w Warszawie. W związku z umową z dnia 16 sierpnia 1945 r. między Rzecząpospolitą Polską a ZSRR o polsko radzieckiej granicy ludność polska, która znalazła się na terenach przyłączonych do Polski miała być pozostawiona na miejscu, a nie przesiedlana na inne tereny. Ludność polską z terenów oddanych ZSRR zamierzano przesiedlić na inne obszary kraju. 25 listopada 1945 r. została podpisana w Warszawie przez przedstawicieli rządu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Rządu Jedności Narodowej RP dodatkowa umowa o rejestracji i ewakuacji ludności białoruskiej z terytorium Polski na tereny BSRR i ludności polskiej z terenów BSRR na tereny Polski. Ogłoszenia o rejestracji i przedłużeniu do czerwca 1946 r. ewakuacji zostały rozplakatowane w Białymstoku i na terenie województwa. 12 czerwca 1946 w związku z delimilitacją granicy pomiędzy Polską a ZSRR na terenie podległym wojewodzie białostockiemu powstały 2 Podkomisje (w Niemirowie i Kuźnicy). Podkomisja V w składzie: ppłk Józef Rychlewski – przewodniczący, Stanisław Pietkiewicz – wiceprzewodniczący, Jan Leszkiewicz – członek, Alicja Nowakowska – członek otrzymała polecenia wytyczenia granicy na odcinku od punktu położonego o 400 – 500 m od Niemirowa, drogą lądową do rozgałęzienia dróg, znajdujących się o kilometr na północno - wschód od wsi Krynki. Długość odcinka wyniosła 135 kilometrów. VI Podkomisja w składzie: Stanisław Gorzuchowski - przewodniczący, Maksymilian Ziembiński – wiceprzewodniczący, Zygmunt Pohowski – członek Komisji, Zdzisław Dębowski – sekretarz otrzymała polecenie wytyczenia granicy od rozgałęzienia dróg znajdujących się na północny wschód od Krynek aż do styku granic Litewskiej SRR, Polski i byłych Prus Wschodnich. 6 listopada 1946 r. zakończono prace nad delimilitacją granicy pomiędzy Polską a ZSRR. Do ZSRR przeszły w całości lub częściowo niektóre wsie. Wiele rodzin polskich porzucało swe domy i przenosiło się do Polski. Wytyczenie granicy zostało przeprowadzone z pominięciem elementarnych zasad gospodarczych. Spowodowało to oddzielenie większości użytków rolnych od siedlisk, a także w niektórych przypadkach przedzielało siedliska. Planowano utworzenie pasa bezpieczeństwa w promieniu 20 km od granicy, z którego zamierzano usunąć wszystkie mniejszości narodowe i zasiedlić go repatriantami. Miało to zapobiec nielegalnemu przekraczaniu granicy. Najważniejszą sprawą dla władz polskich było utrzymanie w swym posiadaniu Białowieży. Z powodu starań ludności białoruskiej z wójtem na czele strona polska utraciła pas o szerokości 1,5 kilometra na terenie Parku Narodowego. Nieliczni Polacy, którzy zamieszkiwali na terenie gminy byli zdecydowani wyjechać po opuszczeniu Białowieży przez stacjonujące tam wojsko przy Komisji Delimitacyjnej. Takiej sytuacji sprzyjały plotki o mającym nastąpić przesunięciu granicy na zachód. W związku z kierownik działu osadnictwa w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym wnioskował o pozostawieniu żołnierzy polskich w Białowieży oraz o usunięcie z Białowieży Białorusinów i osadzeniu tam na gospodarstwach i urzędach Polaków, w celu stworzenia polskiego elementu. 19 kwietnia 1948 r. ustalony został ostateczny protokół przebiegu granicy państwowej między Polską a ZSRR, który wieńczył umowę graniczną pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Radzieckim podpisaną przez Komisję Mieszaną 30 kwietnia 1947 r. Przebieg granicy w terenie oznaczony został dwoma rzędami drewnianych słupów z odpowiednimi godłami państwowymi i kolejnym numerem, rozpoczynającym się od znaku granicznego „Krzemieniec” ustawionego na styku granic Polski, ZSRR i Czechosłowacji. Odległość między dwoma przeciwległymi słupami granicznymi wynosiła 5 metrów W terenie suchym linia graniczna przebiegała linią prostą, łączącą punkty środkowe bezpośrednio po następujące między dwoma naprzeciw leżącymi słupami. Na rzekach i wodach granicznych słupy graniczne ustawiono na obydwu brzegach. Na rzekach nieżeglownych, potokach, rowach i kanałach granica przebiegała ich środkiem. Granica polsko – radziecka liczyła 1244 kilometry, co stanowiło 35,3% długości granic Polski. Prawie 250 kilometrów granicy biegło korytami rzek (Bugu, Sanu i Świsłoczy) i 40 kilometrów Zalewem Wiślanym. Pozostała część była granicą sztuczną - lądową. W takim kształcie granica wschodnia Polski przetrwała do czasów współczesnych. W zbiorach Archiwum Państwowego w Białymstoku znajdują się ciekawe dokumenty obrazujące tamte wydarzenia. Na wystawie prezentujemy ponad 150 dokumentów przedstawiających kształt granicy, nazwy miejscowości, które weszły do Polski lub zostały włączone do ZSRR. Wystawę urozmaicają mapy prezentujące przebieg poszczególnych odcinków granicy. Marek Kietliński
Więcej informacji nt. zaprezentowanych wydarzeń można znaleźć w następujących publikacjach:
|
|
