Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce. Zamknij Zamknij

- 80. rocznica śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego

Informacje

#SOLIDARNIZUKRAINĄ

80. rocznica śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego

12 maja 2015

PiłsudskiDnia 12 maja 2015 roku przypada 80-ta rocznica śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego. Przygotowaliśmy wystawę poświęconą tym doniosłym wydarzeniom. Poniżej znajdziecie Państwo informacje o śmierci Marszałka, szczegółowy opis pogrzebu, a także sporą liczbę zdjęć i dokumentów dotyczących organizowanych uroczystości. Wśród nich znaleźć można m.in. kopię ostatniej woli Marszałka, zawierającą wskazówki dotyczące jego pochówku, materiały z przygotowań sarkofagu do złożenia w nim trumny, opis krypty, korespondencję między abp A. Sapiehą, a Wydziałem Wykonawczym Naczelnego Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego w sprawie przenosin trumny z krypty św. Leonarda do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, których różnica zdań przerodziła się w obiegający cały kraj tzw. „konflikt wawelski”, reakcję prasy polskiej, zagranicznej i społeczeństwa (również Podlasia) na śmierć Marszałka. Większość materiałów pozyskaliśmy dzięki Narodowemu Archiwum Cyfrowemu w Warszawie oraz Józef Pilsudski Insitute of America w Nowym Jorku, za co serdecznie dziękujemy.

W niedzielę, 12 maja 1935 roku, o godzinie 20:45, w wyniku choroby nowotworowej, zmarł w Belwederze Marszałek Józef Piłsudski. Jego śmierć, jak zanotował rotmistrz Aleksander Hrynkiewicz (adiutant Marszałka), była dla opinii publicznej szokiem, kompletnym zaskoczeniem, gdyż jedynie najbliższe otoczenie wiedziało o chorobie Piłsudskiego, ale nawet oni nie przypuszczali, że była śmiertelna. Pierwsze niepokojące symptomy pojawiły się co prawda na kilka miesięcy przed tragicznym finałem, kiedy to oficjalne uroczystości obchodów Święta Niepodległości (11 listopada 1934 roku) zostały skrócone na skutek zasłabnięcia Marszałka, jednak pierwsza oficjalna informacja na temat jego stanu zdrowia trafiła do publicznej wiadomości dopiero 10 maja 1935 r., tj. zaledwie na dwa dni przed śmiercią, gdy – właśnie z przyczyn zdrowotnych – odwołano spotkanie Józefa Piłsudskiego z szefem francuskiej dyplomacji Lavalem.

Mniej więcej dwa tygodnie wcześniej, w okolicach Świąt Wielkanocnych, do Warszawy sprowadzono z Wiednia wybitnego kardiologa, profesora Karela Fredericka Wenckebacha, który wraz z polskimi lekarzami Marszałka przeprowadził szczegółowe badania chorego. Diagnoza konsylium była jednoznaczna – nie nadający się już do operowania nowotwór złośliwy wątroby. Prawdopodobnie w tym też czasie Józef Piłsudski spisał swoją ostatnią wolę zawierającą wskazówki dotyczące pochówku (w tym przewozu do Wilna i pochowania wśród żołnierzy serca Marszałka), inskrypcji nagrobnej, ale i sprowadzenia do Wilna zwłok i pogrzebu matki – Marii z Billewiczów Piłsudskiej. Z początkiem maja stan zdrowia Marszałka zaczął się gwałtownie pogarszać, przebywał pod ciągłą opieką lekarską, a rodzina, współpracownicy i przedstawiciele najwyższych władz II RP powoli oswajali się z nieuniknionym. Ostatnie chwile życia Piłsudskiego, dość poetycko, opisał w swym diariuszu przywoływany już rotmistrz Hrynkiewicz: „… Jak gdyby powiewem wiosennego wiatru życie uleciało na jego skrzydłach i na znak uczyniony po raz ostatni ręką Komendanta. Minuty ciągną się jedna za druga… długie jak minione dziesiątki lat brzemienne historią… Odwracam głowę, na tarczy zegara 8:45, koniec epoki związanej z życiem Wielkiego Człowieka…”.

W poniedziałek, 13 maja 1935 roku, kraj obiegła informacja o śmierci Marszałka, wszystkie wydawane wówczas dzienniki ukazały się z żałobnymi ramkami i oficjalnym komunikatem, część publikowała również okolicznościowe orędzie Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Kilka godzin wcześniej (w nocy z 12 na 13 maja) na specjalnym posiedzeniu Rada Ministrów pod przewodnictwem premiera Walerego Sławka ogłosiła żałobę narodową – na wszystkich gmachach wywieszono flagi państwowe przyozdobione żałobnym kirem i czarne flagi żałobne, restauracje przerwały koncerty, dansingi i inne imprezy rozrywkowe. Do Polski napływać zaczęły liczne kondolencje i wyrazy współczucia z najodleglejszych – często bardzo egzotycznych – krajów, a przed Belwederem, w którym wystawiono księgę kondolencyjną gromadziły się tłumy ludzi chcących oddać hołd Komendantowi.

Trumna z ciałem Marszałka wystawiona została w zamienionym na kaplicę salonie Belwederu – tym samym, w którym nastąpił zgon. Zwłoki ubrano w mundur, przepasany Wielką Wstęgą orderu Virtuti Militari, u wezgłowia umieszczono trzy przybrane żałobnym kirem sztandary Wojska Polskiego – z 1831 r., z 1863 r. oraz sztandar legionowy, w dłonie zmarłego włożono wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej, a u stóp umieszczono wiązankę białych kwiatów – podarunek od córek. Obok trumny stanęła kryształowa urna z sercem Marszałka, przy której wyłożone zostały: czapka maciejówka, buława marszałkowska oraz szabla Komendanta. Przy zwłokach całą dobę czuwała warta honorowa. 15 maja trumnę przewieziono do katedry św. Jana, w której dwa dni później (piątek, 17 maja) odprawiona została msza pontyfikalna celebrowana przez kardynała Aleksandra Kakowskiego. Następnie, w południe, kondukt przemaszerował na Pole Mokotowskie, gdzie miała miejsce defilada wojskowa, po zakończeniu której trumnę przeniesiono na platformę kolejową stojącą na specjalnie w tym celu zbudowanym torze. Skład powoli wyruszył w podróż do Krakowa – docelowego miejsca złożenia doczesnych szczątków Piłsudskiego. Trumna umieszczona została w otwartym wagonie (specjalna laweta mierzyła 18 metrów i wyposażona była nawet w armatę), oświetlono ją reflektorami, tak by zgromadzeni na trasie przejazdu pociągu mogli złożyć hołd i pożegnać Marszałka. 

Ze względu na majestat i specjalny charakter transportu, podróż  konduktu trwała całą noc – na dworcu w Krakowie pojawił się więc w sobotę (18 maja) około godziny 8:30 rano (co oznacza, iż odległość między Warszawą, a Krakowem liczącą mniej niż 300 km pokonywał 18 godzin!), tam już czekała oficjalna delegacja najwyższych władz państwowych z Prezydentem RP i Premierem, przedstawiciele rządów zagranicznych (około 100 osób – Niemcy reprezentował ówczesny przewodniczący Reichstagu i premier Prus – Hermann Göring), delegacje senatów wyższych uczelni, przedstawiciele duchowieństwa, oficerowie, posłowie, senatorowie, wyżsi urzędnicy państwowi, przedstawiciele rad miejskich, batalion piechoty i dziennikarze. Na wagonie-lawecie stali dwaj szwoleżerowie, pełniący stałą wartę przy trumnie oraz sześciu generałów z wyciągniętymi szablami. Trumnę pokrywało purpurowe sukno z godłem państwowym, na którym ułożono poduszkę ze wspomnianą już szablą Komendanta i czapką maciejówką, całość otaczały wieńce żałobne. Generałowie  przenieśli trumnę na zaprzężoną w sześć karych koni lawetę armatnią i przystąpiono do formowania konduktu żałobnego. Na jego czele stanął oddział doboszy z werblami, po nim orkiestra wojskowa, poczty sztandarowe Wojska Polskiego, rumuński 16 pułk piechoty, którego Józef Piłsudski był honorowym dowódcą, przedstawiciele duchowieństwa, następnie – prowadzony przez st. kpr. Antoniego Salaka – okryty kirem koń Piłsudskiego, weterani powstania styczniowego i byli żołnierze I Kompanii Kadrowej. Za nimi, w otoczeniu 12 adiutantów z obnażonymi szablami, jechała laweta z trumną, za którą podążała żona Piłsudskiego, prowadzona przez gen. E. Śmigłego-Rydza, córki i najbliższa rodzina. W dalszej kolejności szły delegacje zagraniczne, prezydent RP, rząd, marszałkowie obu izb parlamentu, generalicja, przedstawiciele senatów wyższych uczelni i mieszkańcy Krakowa. Pochód ruszył w kierunku Kościoła Mariackiego, według relacji ciągnąć się miał na przestrzeni kilku kilometrów, a jego liczebność szacuje się na ok. 100 tys. ludzi. W chwili, gdy generałowie wnosili trumnę ze zwłokami Józefa Piłsudskiego do Kościoła Mariackiego zabił Dzwon Zygmunta.

Po uroczystej mszy celebrowanej przez arcybiskupa Adama Sapiehę kondukt ruszył na Wawel, gdzie tymczasowo (do chwili przygotowania krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów) złożono doczesne szczątki Marszałka w krypcie Św. Leonarda (zorganizowane w 1937 r. przez abpa A. Sapiehę przenosiny trumny do krypty docelowej odbyły się w atmosferze skandalu, w wyniku którego rząd – przeciwny  przenosinom – demonstracyjnie podał się do dymisji, opisany spór odbił się w kraju szerokim echem, a do historii przeszedł pod mianem „konfliktu wawelskiego” – część korespondencji obu stron konfliktu umieściliśmy w prezentowanej wystawie). Złożenie trumny Marszałka do krypty oznajmił ponownym biciem Dzwon Zygmunta, a ustawione na wzgórzu wawelskim działa oddały 101 wystrzałów. Uroczystości pogrzebowe zakończyły się w sobotę, 18 maja 1935 roku, około godziny 14-tej i uznawane są za największą tego typu celebrę jaka kiedykolwiek miała miejsce w Polsce (przyjmuje się, iż w całych uroczystościach udział wzięło ok. ćwierć miliona osób!).

Odrębnym zagadnieniem, niemniej ściśle wchodzącym w skład ceremoniału pogrzebowego, był pochówek serca Marszałka, które zgodnie z jego wolą spocząć miało w Wilnie wśród żołnierzy, co – jak sam określił – „…w Kwietniu 1919 roku, mnie jako wodzowi, Wilno jako prezent pod nogi rzucili…”. Uroczystości te miały odbyć się w pewnym odstępie czasowym po krakowskim pogrzebie zwłok Piłsudskiego, by umożliwić wszystkim chętnym wzięcie udziału w ceremonii. Opóźniało się także sprowadzenie (zgodnie z ostatnią wolą zmarłego) do Wilna z Sugint na Litwie ciała matki Marszałka – Marii, w grobie której miało spocząć serce syna. Ostatecznie uroczysty pochówek serca Marszałka odbył się w pierwszą rocznicę jego śmierci – 12 maja 1936 r. Po mszy w Kościele św. Teresy w Wilnie kondukt udał się na cmentarz na Rossie, tam po krótkim nabożeństwie żałobnym urnę z sercem Marszałka złożono w mauzoleum „Matka i Serce Syna”, gdzie spoczywa do dzisiaj.

Bibliografia:

- Materiały z zasobu Archiwum Państwowego w Białymstoku (Akta Miasta Białegostoku, Urząd Wojewódzki Białostocki, Materiały Michała Motoszki);

- Materiały Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku;

- Ciało Marszałka Piłsudskiego spocznie na Wawelu [w:] „Gazeta Lwowska”, nr 110 z 15 maja 1935 r., s. 1;

- Ostatnia defilada przed Wodzem [w:] „Gazeta Lwowska”, nr 114 z 18 maja 1935 r., s. 1;

- Pogrzeb Wodza Narodu Marszałka Piłsudskiego [w:] „Gazeta Lwowska”, nr 113 z 18 maja 1935 r. s. 1;

- Z Belwederu do katedry św. Jana [w:] „Gazeta Lwowska”, nr 112 z 17 maja 1935 r., s. 1;

- Garlicki Andrzej, Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1989 r.;

- Lepecki Mieczysław, Pamiętnik adiutanta Marszałka Piłsudskiego, Warszawa 1988 r.;

Partnerzy wystawy:
LogoNYLogoNAC

Galeria zdjęć

  • Powiększ obraz:

    Ostatnia wola Józefa Piłsudskiego, Publikacja testamentu Józefa Piłsudskiego na łamach "Kultury" z maja 1950r.; Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/81;

  • Powiększ obraz:

    „Księga pamiątkowa” z okazji śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego; ze zbiorów Archiwum Państwowego w Białymstoku, Materiały Michała Motoszki, sygn. 15;

  • Powiększ obraz:

    „Księga pamiątkowa” z okazji śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego; ze zbiorów Archiwum Państwowego w Białymstoku, Materiały Michała Motoszki, sygn. 15;

  • Powiększ obraz:

    Wiersz napisany z okazji śmierci Marszałka Piłsudskiego; ze zbiorów Archiwum Państwowego w Białymstoku, „Księga pamiątkowa” z okazji śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego, Materiały Michała Moroszki, sygn. 15;

  • Powiększ obraz:

    Uczczenie przez władze miejskie Białegostoku śmierci Marszałka minutą ciszy; ze zbiorów Archiwum Państwowego w Białymstoku, Protokoły Posiedzeń Magistratu miasta Białegostoku nr 1-41 za 1935 rok, Akta miasta Białegostoku, k. 155;

  • Powiększ obraz:

    Organizacja manifestacji żałobnej ku czci Marszałka Piłsudskiego w Białymstoku; ze zbiorów Archiwum Państwowego w Białymstoku, Protokoły Posiedzeń Magistratu miasta Białegostoku nr 1-41 za 1935 rok, Akta miasta Białegostoku, k. 164-165;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja społeczności Białostocczyzny na śmierć Marszałka; ze zbiorów Archiwum Państwowego w Białymstoku, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne z zakresu spraw politycznych i narodowościowych za 1935 rok, Urząd Wojewódzki Białostocki, sygn. 82, k. 36-37;

  • Powiększ obraz:

    Stosunek części kleru województwa białostockiego do wydarzeń związanych ze śmiercią Marszałka; ze zbiorów APB, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne z zakresu spraw politycznych i narodow. za 1935 rok, Urząd Wojewódzki Białostocki, sygn. 82, k. 42-42v;

  • Powiększ obraz:

    Stosunek części kleru województwa białostockiego do wydarzeń związanych ze śmiercią Marszałka; ze zbiorów APB, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne z zakresu spraw politycznych i narod. za 1935 rok, Urząd Wojewódzki Białostocki, sygn. 82, k. 42-42v;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Reakcja prasy po śmierci Józefa Piłsudskiego, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/87;

  • Powiększ obraz:

    Wyjątki z depeszy kondolencyjnych szefów państw, Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/83

  • Powiększ obraz:

    Warta honorowa przy ciele Józefa Piłsudskiego w Belwederze, Warszawa 13-15.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-206-1;

  • Powiększ obraz:

    Przeniesienie zwłok Józefa Piłsudskiego z Belwederu do katedry św. Jana, Warszawa 15.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-206-14;

  • Powiększ obraz:

    Przeniesienie zwłok Józefa Piłsudskiego z Belwederu do katedry św. Jana, na zdj. widoczny m.in. prezydent Ignacy Mościcki (na drugim planie z prawej, za trumną), obok niego wdowa Aleksandra Piłsudska, W-wa 15.05.1935 r.; Fot. ze zb. NAC

  • Powiększ obraz:

    Wyprowadzenie trumny z katedry św. Jana, w pierwszym rzędzie, po lewej, trumnę niesie minister Marian Zyndram-Kościałkowski (były wojewoda białostocki), Warszawa 17.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygn. 1-A-206-36;

  • Powiększ obraz:

    Kondukt pogrzebowy na Krakowskim Przedmieściu, Warszawa 17.05.1935 r.; .; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-206-49;

  • Powiększ obraz:

    Kondukt pogrzebowy przechodzi z Krakowskiego Przedmieścia w Nowy Świat, Warszawa 17.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-206-58;

  • Powiększ obraz:

    Generalicja WP w drodze na Pole Mokotowskie, wid. od lewej: L. Żeligowski, A. Osiński, M. Norwid-Neugebauer, T. Kutrzeba, J. Rómmel (1. z pr.), gen. Felicjan Sławoj Składkowski, Warszawa 17.05.1935 r.; fot. ze zb. NAC, sygn. 1-A-206-61;

  • Powiększ obraz:

    Kondukt, m.in.: szef Pr.Dyp. MSZ Karol Romer, za nim od l.: adiutant prez. RP kpt. Z. Gużewski, prez. I. Mościcki, adiutant prez. RP kpt. J. Hartman i inni, W-wa 17.05.1935, Fot. ze zbiorów NAC, Sygn. 1-A-206-63;

  • Powiększ obraz:

    Kondukt na Krakowskim Przedmieściu, na zdjęciu m.in.: marszałek Rzeszy Niemieckiej - H. Goering, ambasador Niemiec w Polsce - Hans A. von Moltke, Warszawa 15-17.05.1935 r.; Fot. ze zb. NAC, Sygn. 1-A-206-65;

  • Powiększ obraz:

    Trumna Marszałka na lawecie armatniej w drodze na Pole Mokotowskie, Warszawa 17.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów NAC, Sygn. 1-A-206-68;

  • Powiększ obraz:

    Aleksandra Piłsudska idąca w kondukcie, na zdj.: Aleksandra Piłsudska, gen. Edward Rydz-Śmigły (prowadzi A. Piłsudską), Kazimierz Sosnkowski , kpt. Mieczysław Lepecki, W-wa 17.05.1935 r.; Fot. ze zb. NAC, sygn. 1-A-206-89;

  • Powiększ obraz:

    Korpus dyplomatyczny i generalicja na Dworcu Głównym, Kraków 18.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-209-1;

  • Powiększ obraz:

    Trumna J. Piłsudskiego na platformie pociągu, na zdjęciu widoczni żołnierze pełniący wartę, Kraków 18.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-209-3;

  • Powiększ obraz:

    Trumna J. Piłsudskiego na platformie pociągu, na zdjęciu widoczni żołnierze pełniący wartę, Kraków 18.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-209-3;

  • Powiększ obraz:

    Wynoszenie trumny z budynku dworca, Kraków 18.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-209-9;

  • Powiększ obraz:

    Duchowieństwo w kondukcie pogrzebowym na Rynku Głównym, Kraków 18.05.1935 r.; Autor: Hartwig Edward, Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-209-124;

  • Powiększ obraz:

    Wniesienie trumny do krypty św. Leonarda, na pierwszym planie widoczni: Edward Rydz-Śmigły (1. z lewej) i Kazimierz Sosnkowski (1. z prawej), Wawel 18.05.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-209-234;

  • Powiększ obraz:

    Poczty sztandarowe w oczekiwaniu na pociąg przewożący urnę z sercem Marszałka na dworcu w Białymstoku, Białystok 06.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-265-1;

  • Powiększ obraz:

    Oddziały wojskowe salutują przed urną z sercem Marszałka na dworcu w Białymstoku, Białystok 06.1935 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-265-2;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Nabożeństwo żałobne w kościele św. Teresy w Wilnie, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-1;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Nabożeństwo żałobne w kościele św. Teresy w Wilnie, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-2

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Kondukt pogrzebowy na ulicach Wilna, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-4;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Kondukt pogrzebowy z urną przechodzi obok katedry (widoczny na zdjęciu fronton Bazyliki archikatedralnej św. Stanisława i św. Władysława w remoncie), Wilno 12.05.1936 r.; Fot. ze zb. NAC, sygn. 1-A-268-8;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Kondukt pogrzebowy na ulicach Wilna, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-10;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca J. Piłsudskiego, Członkowie rządu, m.in.: marszałek senatu Aleksander Prystor , premier i były wojewoda białostocki M. Zyndram-Kościałkowski, marszałek sejmu Stanisław Car i inni, Wilno 12.05.1936 r.; Fot. ze zb. NAC, Sygn. 1-A-268-13;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca J. Piłsudskiego, Nabożeństwo żałobne na Rossie, widoczni m.in.: gen. Edward Rydz-Śmigły (na drugim planie 2. z lewej), mjr Czesław Parczyński (1. z prawej na drugim planie), Wilno 12.05.1936 r.; Fot. ze zb. NAC, sygn. 1-A-268-14;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Marszałkowa Aleksandra Piłsudska przekazuje córce Wandzie urnę z sercem Józefa Piłsudskiego do miejsca pochówku, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-17;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Nabożeństwo żałobne na Rossie, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-18;

  • Powiększ obraz:

    Pogrzeb Serca Józefa Piłsudskiego, Poczty sztandarowe na cmentarzu na Rossie, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-21;

  • Powiększ obraz:

    Grobowiec Marii Piłsudskiej i Serca Marszałka Józefa Piłsudskiego na cmentarzu na Rossie, Wilno 12.05.1936 r.; Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Sygnatura 1-A-268-25;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Korespond. w spr. krypty J. Piłsudskiego na Wawelu, Spór Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego z rektorem Szyszko-Bohuszem i abp A. Sapiehą (tzw. „konflikt wawelski”), J. Piłsudski Inst. of America, z. Arch. J. Piłsudskiego, t. 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Opis Krypty Józefa Piłsudskiego na Wawelu (1985 r.), Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Opis Krypty Józefa Piłsudskiego na Wawelu (1985 r.), Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Opis Krypty Józefa Piłsudskiego na Wawelu (1985 r.), Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/86;

  • Powiększ obraz:

    Opis Krypty Józefa Piłsudskiego na Wawelu (1972 r.), Józef Piłsudski Institute of America, zespół: Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/86;

Metryczka

Metryczka
Wytworzono:2015-06-03 22:25przez:
Opublikowano:2015-05-12 00:00przez:
Podmiot udostępniający:
Odwiedziny:14759

Rejestr zmian

  • Brak wpisów.