- Traktat w Tylży. W 215 rocznicę podpisania

Traktat w Tylży (Sowieck, obwód kaliningradzki), zawarty na tratwie pośród nurtów Niemna, kończył istnienie IV koalicji antyfrancuskiej, skrwawionej bitwami pod Jeną, Auerstädt, Iławą Pruską i Frydlandem, przerywając na dwa lata ciąg konfliktów zbrojnych, zwanych dziś powszechnie wojnami napoleońskimi. Porozumienia tylżyckie właściwie były dwa, podpisane w dwudniowych odstępach. To, wspomniane wcześniej i zarazem tytułowe z 7 lipca, pomiędzy Cesarstwem Francuskim, a Imperium Rosyjskim, a także kolejne, sygnowane przez Napoleona, tym razem z Królestwem Prus. Z punktu widzenia Białegostoku i terenów go okalających istotniejsze jest, jak wskazuje tytuł wystawy, to pierwsze. Poza bowiem ustaleniami dotyczącymi wspólnej blokady kontynentalnej Wielkiej Brytanii, uznaniem przez Aleksandra I tytułów królewskich braci Napoleona oraz zdobyczy Francji w Prusach, jego zgodą na utworzenie Księstwa Warszawskiego, traktat ten zezwalał carowi – kosztem Królestwa Prus – anektować departament białostocki (właściwie, o czym za chwilę, znakomitą jego część).

Ustalenia powyższe spowodowały, iż pozostające od 1795 roku (tj. od III rozbioru) pod administracją pruską tereny szeroko rozumianej Białostocczyzny zmieniły po raz kolejny państwowość. Car Aleksander I uzyskał rzeczonym traktatem powiaty: białostocki, bielski, drohiczyński, dąbrowski (do Biebrzy), część biebrzańskiego (Goniądz) oraz supraskiego (Tykocin). Pozostałe tereny byłego departamentu białostockiego (powiaty: łomżyński, część supraskiego, dąbrowskiego kalwaryjski i mariampolski) weszły w granice utworzonego Księstwa Warszawskiego. Tym samym zakończył się – kilkunastoletni co prawda, ale jednak – okres pełnienia przez Białystok funkcji stolicy prowincji Prus Nowowschodnich. Po traktacie, nad Białą nadal ulokowane było centrum administracyjne, tyle że niższego już szczebla, no i, oczywiście, innej zupełnie struktury państwowej. Obwód białostocki, bo o tę właśnie jednostkę administracyjną chodzi, liczył 9073 km², co w przybliżeniu odpowiadało jednej trzeciej byłego departamentu. Według danych kancelarii naczelnika obwodu białostockiego, w 1814 roku zamieszkiwało go 197 tys. osób, natomiast w 1840 roku (tj. tuż przed jego likwidacją) liczba ta wynosiła trochę ponad 227 tys. mieszkańców.

 Utworzony obwód był samodzielną jednostką administracyjną, funkcjonującą na prawach guberni i podlegał bezpośrednio władzy wileńskiego generał-gubernatora. W 1808 roku podzielono go na cztery powiaty: bielski, białostocki, sokólski i drohicki. Władzę naczelną w obwodzie powierzono tzw. naczelnikowi, urzędującemu na prawach gubernatora, który przewodniczył rządowi obwodowemu. W 1808 roku powołany został pierwszy naczelnik obwodu Szczerbinin (Rosjanin) oraz jego zastępca Szczepanowski (Polak). W opisanym kształcie obwód białostocki funkcjonował w Cesarstwie Rosyjskim do roku 1842, kiedy to, wskutek przeprowadzonej w Rosji reformy administracyjnej, włączony został w skład guberni grodzieńskiej, do której przynależał aż do roku 1915.

Na zakończenie pamiętać należy, iż podpisany 7 lipca 1807 roku traktat i wynikające z niego zmiany polityczno-ustrojowe, niosły ze sobą pełen wachlarz przemian gospodarczych, społecznych, również kulturowych, w których przyszło białostoczanom funkcjonować przeszło sto lat. Obowiązywać ich począł nowy język urzędowy, system monetarny, czy – chociażby – kalendarz…

 

Opracował: Bartłomiej Samarski

 

Na podstawie:

Bazylow L., Historia Rosji, t. II, Warszawa 1983 r.

Danieluk J., Województwo podlaskie w latach 1795-1914, [w:] 500 lat województwa podlaskiego, pr. zb., Białystok 2013 r.

Dobroński A., Białystok w latach 1796-1864, [w:] Historia Białegostoku, pod red. A. Dobrońskiego, Białystok 2012 r.

Żywczyński M., Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 1999 r.