Archiwum Państwowe w Białymstoku - Wystawy

Losy Białostocczyzny i samego Białegostoku, w kontekście odzyskiwania przez Polskę niepodległości, były nieco inne niż reszty kraju, nieco – można rzec – pod tym względem opóźnione.  Wynikało to ze specyfiki położenia regionu, dlatego też, gdy w listopadzie 1918 r. II RP cieszyła się wolnością, Białystok nadal pozostawał pod okupacją niemiecką (by, zgodnie z umowami międzynarodowymi, umożliwić Niemcom ewakuację ich wojsk z Ukrainy do Prus Wschodnich). Sytuacja zmieniła się dopiero 5 lutego 1919 r. wraz z podpisaniem tzw. „umowy białostockiej”, która regulowała kwestie odwrotu wojsk niemieckich, umożliwiała przemarsz wojsk polskich przez okupowane tereny na spotkanie, nadciągającej ze Wschodu, Armii Czerwonej, a także zakładała przejmowanie przez polską administrację zarządu nad opuszczanymi przez Niemców ziemiami. W wyniku zawartych porozumień 17 lutego 1919 r. do Białegostoku przybył wraz z urzędnikami pierwszy polski komendant miasta – płk Stanisław Dziewulski, a oddziały Wojska Polskiego zajmowały kolejne miejscowości regionu. Ostateczne wycofanie z Białegostoku oddziałów niemieckich zaplanowano na 19 lutego 1919 r., wojska okupacyjne miały opuścić miasto do godziny 2-ej w nocy, jednak z powodu opóźnienia, jak i przez wzgląd na rozmiar całej operacji, moment ten trochę się opóźnił – ostatni pociąg z niemieckimi żołnierzami opuścił białostocki dworzec dopiero około godziny 17-tej.

     24 października 1795 roku Rosja, Prusy i Austria podpisały akt rozbioru Polski, trzeciego już z kolei, w wyniku którego państwo polskie przestało faktycznie istnieć, a jego terytorium podzielono pomiędzy sygnatariuszy traktatu. Ziemie ówczesnego województwa podlaskiego zostały zagarnięte przez Królestwo Prus i utworzyły nową prowincję państwa pruskiego – Prusy Nowowschodnie (Neu-Ost-Preussen). W ten sposób rozpoczął się krótki, bo trwający do 1807 r., epizod funkcjonowania na terenach Białostocczyzny administracji pruskiej, którego jednym z zachowanych do dziś efektów jest – licząca ponad 70 metrów bieżących – spuścizna aktowa.

  W 2014 roku przypadała 100. rocznica wybuchu Pierwszej Wojny Światowej. Natomiast w tym roku mija 100 lat od zbrojnej ofensywy niemieckiej na Cesarstwo Rosyjskie. Zwycięstwa wojsk niemieckich na froncie wschodnim miały wielowymiarowe skutki dla zachodnich ziem Cesarstwa Rosyjskiego, a w szczególności dla Białostocczyzny, która znajdowała się wówczas w granicach guberni grodzieńskiej. W wyniku porażki wojsk carskich w 1915 roku Białystok i okolica znalazły się pod okupacją niemiecką, a miejscowa ludność - głównie pochodzenia białoruskiego - zmuszona została do opuszczenia rodzinnych stron i udania się na uchodźstwo w głąb Rosji. Porażka Rosji spowodowała również zaburzenia społeczne wewnątrz państwa, które ostatecznie doprowadziły do wybuchu Rewolucji Październikowej i upadku Dynastii Romanowów.

 W celu upamiętnienia wydarzeń związanych z ofensywą niemiecką 1915 roku oraz masowym uchodźstwem ludności prawosławnej w głąb Cesarstwa Rosyjskiego (tzw. Bieżeństwem) Archiwum Państwowe w Białymstoku prezentuje przedmiotową wystawę internetową.

Dnia 12 maja 2015 roku przypada 80-ta rocznica śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego. Przygotowaliśmy wystawę poświęconą tym doniosłym wydarzeniom. Poniżej znajdziecie Państwo informacje o śmierci Marszałka, szczegółowy opis pogrzebu, a także sporą liczbę zdjęć i dokumentów dotyczących organizowanych uroczystości. Wśród nich znaleźć można m.in. kopię ostatniej woli Marszałka, zawierającą wskazówki dotyczące jego pochówku, materiały z przygotowań sarkofagu do złożenia w nim trumny, opis krypty, korespondencję między abp A. Sapiehą, a Wydziałem Wykonawczym Naczelnego Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego w sprawie przenosin trumny z krypty św. Leonarda do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, których różnica zdań przerodziła się w obiegający cały kraj tzw. „konflikt wawelski”, reakcję prasy polskiej, zagranicznej i społeczeństwa (również Podlasia) na śmierć Marszałka. Większość materiałów pozyskaliśmy dzięki Narodowemu Archiwum Cyfrowemu w Warszawie oraz Józef Pilsudski Insitute of America w Nowym Jorku, za co serdecznie dziękujemy.